Beeldspraak in de zorg
Het lijkt me duidelijk dat ik als medisch professional en illustrator van beeldende metaforen houd!
Een metafoor is een vorm van beeldspraak. Je vergelijkt 2 dingen met elkaar die op het eerste gezicht niets met elkaar te maken hebben, maar toch ergens een overeenkomst hebben. Er zijn hele bekende metaforen als ‘het lelijke eendje dat een zwaan is geworden’ en ‘het halfvolle glas’. Je moet deze tekst niet letterlijk nemen en toch snapt iedereen wat je bedoelt. Om niet in clichés te vervallen en meteen de aandacht te trekken, kun je het beste met en verrassende en prikkelende metafoor komen die meteen de boodschap duidelijk maakt.
Zoals deze ‘brandweerpil’ die het vuurtje onder controle houdt op een praatplaat voor mensen met epilepsie. Beeldspraak werkt ‘als een trein’ om dingen uit te leggen en te onthouden. Niet voor niets vliegen ook in de zorg de metaforen je ‘om de oren’. En wanneer het niet alleen in de gesproken taal gebruikt wordt, maar ook in afbeeldingen of illustraties, is het nog veel krachtiger.
Waarom werkt een metafoor nou zo goed in de zorg?
Het helpt een ingewikkeld onderwerp uit te leggen
Zo wordt de witte bloedcellen van ons afweersysteem vaak vergeleken met een leger soldaten die de strijd aangaat met ziekteverwekkers. Of wordt het brein vergeleken met een computer met een harde schijf. Door herkenbare personen of voorwerpen te gebruiken, kunnen patiënten zich er ineens iets bij voorstellen. Het is dan ook makkelijker om thuis na te vertellen.
Het helpt een zwaar onderwerp luchtiger te maken
Wanneer je het taaie, kleverige slijm bij cystic fibrosis verbeeld als pannenkoekenstroop, kan een kind zich voorstellen dat het niet zo snel stroomt en verstoppingen kan geven. Een stolsel in een bloedvat kan vertaald worden naar een verkeersopstopping, waarbij het verkeer (bloed) andere routes gaat zoeken om op de plaats van bestemming te komen.
Het helpt een probleem op een andere manier te kunnen bekijken
Antibiotica doodt naast ziekmakende bacteriën ook nuttige bacteriën. Het werd eens omschreven als onkruid verwijderen met een kettingzaag. Je voorkomt niet dat er ook mooie en nuttige planten vernield worden. Ik heb het zelf voor een gastblog eens getekend als een wals die alle bacteriën, ‘goed’ en ‘slecht’, platwalste.
Hoe kom je aan een goede metafoor?
Ze zijn al overal om ons heen. Wanneer je erop let, zie en hoor je overal metaforen. Noteer de goed gevonden exemplaren en gebruik ze voor later. Wil je alvast een goede metafoor paraat hebben om te gebruiken in de spreekkamer, volg dan de volgende stappen.
Bedenk eerst wat je wilt vertellen of bereiken
Een verpleegkundig specialist wilde het belang van het trouw slikken van medicijnen uit kunnen leggen aan mensen met epilepsie.
Versimpel het verhaal en versimpel het dan nog een keer. Een truc is om te bedenken hoe je het aan een kind uit zou kunnen leggen.
Medicijnen remmen de overmatige prikkeloverdracht in de hersenen. Wanneer ze niet geslikt worden gaan de prikkels overmatig ‘vuren’ en kunnen epileptische aanvallen veroorzaken. Versimpeld: medicijnen houden het ‘vuren’ van de prikkels onder controle, zodat er geen ‘brand’ ontstaat.
Pak een beeld uit de belevingswereld van je patiënt. Iets wat iedereen kent en wat in het dagelijks leven voorkomt (een weg, een boekenkast, een vervoersmiddel, etc.).
Een brandweerman of -vrouw kan een vuur doven of onder controle houden. Wanneer dit niet gebeurt zal het vuur weer oplaaien.
Bedenk een lopend verhaal met je metafoor. Niet te lang, niet te ingewikkeld, wel tot de verbeelding sprekend. En nog beter: teken het uit.
Wanneer kun je beter geen metaforen gebruiken?
- Als je bij een metafoor te veel uit moet leggen om de boodschap te verduidelijken, ‘sla je de plank mis’. Dan kun je net zo goed alleen woorden gebruiken.
- Wanneer genezen van een ziekte geen optie is, is het oneerlijk om de patiënt als ‘strijder’ af te beelden en de ziekte als ‘de vijand’. Dan is het alsof het alsof iemand niet genoeg gestreden heeft om een ziekte te overwinnen.
- Een metafoor moet passend zijn bij de normen, waarden, cultuur en het ontwikkelingsniveau van een patiënt. Wanneer het gevaar bestaat dat een metafoor letterlijk opgevat wordt (er zit vuur in mijn hoofd), kan het juist beangstigend zijn.
Bij goed gebruik zijn metaforen een geweldig hulpmiddel in de communicatie met patiënten. Een metafoor kan angsten wegnemen, helderheid geven en helpen informatie te onthouden.
25 goede voorbeelden
Ik heb 25 goede voorbeelden van metaforen in de zorg voor je op een rijtje gezet. Bekijk ze hier.
Zelf je metafoor tekenen?
In de cursus Tekenen in de zorg laat ik zien hoe je zelf tot een goede metafoor komt en geef ik je inspiratie om deze te gaan tekenen in de spreekkamer om je patiënten makkelijker iets uit te kunnen leggen.